zaterdag 17 april 2010

Religie

Men beweert wel eens dat islam in haar pubertijd zit. Christendom zou sinds de verlichting en vooral sinds de secularisatie van natie-staten een zekere rijpheid vertonen. Over de correlatie tussen religiositeit en intelligentie ga ik mij niet uitspreken. Wetenschappelijk onderzoek moet daar maar hypotheses rond vormen. Verlopig hou ik het op een eenvoudig prentje. Ik ben wel bereid om te stellen dat het misschien een dankbaarder idee is om de kruistochten te zien als de middelbare leeftijd. De inquisitie is makkelijk te omschrijven als een fulltime job. De workaholics hielden er pas mee op in 1834 . Toegegeven; tegen dan had het meer weg van een luie, vastbenoemde bureaucraat dan iemand die met veel ijver te werk ging (als we dan toch personifiëren). Intussen is het op pensioen en komt een (622 jaar jongere) nieuwe generatie op.

Misschien moeten we Abraham en zijn lesjes(bereidheid tot infanticide) laten voor wat ze zijn. Verhaaltjes. Er valt meer moraliteit te halen uit volkse sprookjes die men niet met regelmaat vergist voor 'De Waarheid'. Jezus wordt in ieder geval al als mens gezien, niet een zoon van god (wat is er dan nog speciaal aan zijn andere kinderen?). Vervolgens hem toch een profeet noemen en zeggen dat de laatste geweest is en nimmer een nieuwe zal komen is dan weer een stap achteruit. Correcties zoals het Bahai geloof kunnen worden aangebracht. Maar in hoeverre is dit cosmetisch?

Mogen we niet gewoon stellen dat doctrines en georganiseerde spiritualiteit dusver enkel mensen in staat stelt niet na te denken en zich slaafs te onderwerpen aan een externe normativiteit? Indien Jezus bestond en de essentie van zijn boodschap niets meer dan de gulden regel was, kunnen we het dan niet gewoon daarbij houden?

De redenering dat het 'heilige' boek lezen voldoende is om mensen te bekeren (van katholicisme tot protestantisme bijvoorbeeld) gaat helaas niet op. Anglicanisme is een prachtig historisch voorbeeld van hoe snel het duidelijk wordt dat het grotendeels om machtspelletjes gaat en niet zozeer om de lessen die we kunnen trekken uit literaire werken. De koran wordt zeer veel gelezen. Dit lijkt enkel als effect te hebben dat meer dan een miljard mensen niet geneigd zijn om 1 persoon die nu leeft te zien als incarnatie van god op aarde (en als enige met de bevoorrechte kennis over wat zijn wil nu juist is). Nee, iedereen kan het zelf lezen. In dat ene boek. Zelfs indien het in conflict met komen met wat de wetenschap zegt, moet die laatste blijkbaar wijken.

Mensen zijn sociale dieren. Ze leven in groep. Gelovige gemeenschappen die wekelijks een wandeling in groep maken, leven langer en gezonder. Mediteren en bidden kalmeert de mensen. Mensen die tijd maken en hebben zijn geneigd meer mensen te helpen. Dat is niet alleen goed voor de mensen die geholpen worden, maar ook voor de mensen die helpen (zij voelen zich hier goed bij en dit heeft goede effecten op de gezondheid). In onze geschiedenis hadden velen zo'n fantastische normen verzonnen dat mensen ze als dogma's wouden aannemen en degenen die ze het luidst verkondigden te verafgoden. Is dit nu echt nodig?

Dit zou wel eens meer schade kunnen veroorzaken dan goed doen. Militante atheïsten wordt wel eens hetzelfde verweten. Toch zou het oneerlijk zijn om te stellen dat ik vind iedere christen voor de leeuwen moet worden geworpen of we de wapens moeten opnemen. We moeten echter, eerlijk kunnen zijn. Zonder vrees voor repraisalles. Immer in staat om nuances te maken. Geen boekenverbrandingen dus. Integendeel, verboden boeken moeten het meest gelezen worden. Al was het maar om te weten waarom men iets zou willen verbieden. Anders vergeet men maar al te snel en herhaalt men de fouten van het verleden.

De geboden 'gij zult niet liegen' en 'zet niet aan tot geweld' lijken mij onmisbaar in elke beschaafde samenleving. De waarheid kan echter ook beledigen. Maar ze kan ons ook bevrijden. Hebben mensen werkelijk religie nodig om dit te beseffen? Mijn vermoeden is dat het afleidt van wat belangrijk is. Van de reflectie die we allen zelf moeten maken. We moeten zelf lezen wat we waardevol vinden en er over oordelen. Zelf lees ik niet graag fictie, zelfs indien de mensen die het schrijven er zelf in geloven. Om het christelijk (vooral dan katholiek) geloof te kunnen verwerpen op een intellectueel vlak wou ik in mijn pubertijd dan ook de bijbel lezen. Genesis en Exodus waren voldoende om niet langer katholiek te zijn (die lezen namelijk nooit de bijbel, dat is iets protestants). Na deze hoofdstukken (boeken in de grotere bibliotheek als je het zo wil noemen) heb je al enige voeling met wat er gaat komen. De verdere tekst is diagonaal doorgenomen (de positieve aspecten kreeg ik via onderwijssystemen binnengepompt). De fascinerende stukken zoals voorschriften betreffende voedsel, voortplanting en genocide vallen voldoende op. Het boek vanbuiten leren is dan ook niet echt nodig. Het leven is te kort. De wetenschappelijke literatuur en verslaggeving van wat er in de wereld gebeurt te talrijk.

Moeten we dus stoppen met alle non-fictie te lezen? Zeker niet. Persoonlijk heb ik er grotendeels genoeg van, maar mijn idolen (die zelf meestal met klem ontkennen dat er zoiets zou mogen bestaan aangezien de kracht bij de mensen zelf ligt) lezen des te liever (tussendoor) Dostojevski tot Indiase mythes. Maar lees het en zie het voor wat het is: Fictie.